Dziś prezentujemy drugą część cyklu, w którym przedstawimy sylwetki prekursorów i prekursorek teorii uczenia się opartego na doświadczaniu (TUOD). Posty powstają na kanwie przetłumaczonej i wydanej przez nas książki Uczenie na podstawie doświadczania Alice i Davida Kolbów.
2. Carl Gustav Jung (1875–1961)
Carl Jung wywarł prawdopodobnie największy wpływ na zawartą w TUOD koncepcję holistycznej adaptacji do świata (czyli obejmującej zintegrowane funkcjonowanie całego organizmu ludzkiego: myślenia, odczuwania, postrzegania i działania) za sprawą swojej teorii TYPÓW PSYCHOLOGICZNYCH i pojęcia INDYWIDUACJI.
W teorii typów opracował ramy służące opisowi indywidualnych różnic w procesach adaptacyjnych człowieka. Jego zdaniem ludzie dzielą się na dwie odrębne kategorie pod względem ich stosunku do świata: ekstrawertyków, którzy nakierowani są na świat zewnętrzny, i introwertyków, którzy orientują się na świat wewnętrzny. Ponadto Jung zidentyfikował cztery podstawowe funkcje ludzkiej adaptacji – dwie opisujące alternatywne sposoby postrzegania (percepcję i intuicję) oraz dwie, które charakteryzują odmienne sposoby wydawania sądów o świecie (myślenie i odczuwanie).
Zdaniem Junga ludzka indywidualność kształtuje się poprzez transakcje ze środowiskiem społecznym, które nagradza i rozwija pewne funkcje bardziej niż inne. Dostrzegał on także relację między pozostającymi ze sobą w konflikcie: ukształtowaną w trakcie wczesnego rozwoju jednostki orientacją psychologiczną na przystosowanie się do wymagań społecznych a jej potrzebą wyrażania pełnego zakresu funkcji psychologicznych dla własnego, indywidualnego spełnienia. Jung wierzył, że poprzez proces indywiduacji ludzie osiągają holistyczny rozwój, w sposób harmonijny integrując dominujące i niedominujące sposoby adaptacji w świecie.
Zgodnie z teorią Junga rozwój elastyczności uczenia się jest postrzegany jako przejście od specjalizacji do integracji. W TUOD zintegrowane uczenie się jest procesem w ramach którego jesteśmy jako osoby uczące się pomieścić twórcze napięcie pomiędzy czterema trybami uczenia się odpowiadającymi wymaganiom sytuacji (doświadczanie, refleksja, myślenie i działanie). Elastyczność uczenia się to umiejętność stosowania każdego z czterech trybów, aby swobodnie poruszać się w ramach Cyklu Uczenia się i modyfikować własne podejście do uczenia się w zależności od sytuacji edukacyjnej.
Model rozwojowy TUOD definiuje trzy etapy:
- przyswajanie, od narodzin do okresu dojrzewania, w którym rozwijają się podstawowe umiejętności i struktury poznawcze;
- specjalizację, począwszy od formalnej edukacji szkolnej poprzez wczesne doświadczenia zawodowe i osobiste w dorosłym życiu, gdzie społeczne, edukacyjne i organizacyjne czynniki socjalizacji wpływają na rozwój określonego, wyspecjalizowanego stylu uczenia się;
- integrację, w środkowym okresie kariery zawodowej i w późniejszym życiu, kiedy w pracy i życiu osobistym przejawiają się również do tej pory niedominujące sposoby uczenia się.
Sednem fazy integracyjnej jest łączenie wielu wymiarów rozwoju. Przejście od specjalizacji do integracji jest krokiem od identyfikacji z wąskim podejściem do uczenia się ukształtowanym przez socjalizację do indywidualnej ścieżki kariery. Integracja, podążając za Jungiem, pozwala na wyłonienie się niedominujących metod uczenia się w ramach holistycznej samorealizacji, gdzie jednostka identyfikuje się z procesem uczenia się, a nie z tym, czego się nauczyła.
Ścieżka głębokiego uczenia się i rozwoju nie przebiega w sposób liniowy. Jung postrzegał głębokie uczenie się i rozwój w kontekście biegu życia, porównując je do biegu wschodzącego i zachodzącego słońca, przy czym południe życia, połowa życia, wyznacza czas na ponowną analizę i modyfikację celów.
Jung o wyzwaniach związanych z uczeniem się w dorosłym życiu:
“(…) nawet mądrzy i wykształceni ludzie żyją obok tych przemian, nie zdając sobie sprawy z możliwości ich istnienia. W drugą połowę życia wkraczają całkiem bez przygotowania. A może istnieją gdzieś szkoły, nie zwykłe szkoły wyższe, lecz wyższe szkoły dla czterdziestolatków, przygotowujące ich do nadchodzącego życia i jego wymagań, tak jak zwyczajne akademie wprowadzają młodych ludzi w poznanie świata i życia? Nie, doprawdy całkiem nieprzygotowani wkraczamy w popołudnie życia, gorzej jeszcze, czynimy to pod egidą błędnej przesłanki naszych dotychczasowych prawd i ideałów. A przecież nie możemy przeżywać popołudnia życia według tego samego programu, który przyświecał nam o poranku, albowiem tego, czego o poranku mamy za dużo, wieczorem będzie za mało, co zaś rankiem jest prawdziwe, wieczorem będzie fałszywe”.
(C. G. Jung, Dynamika nieświadomości. Przekł. Reszke, R. Warszawa: Wydawnictwo KR.)
Rekomendacje dla trenerów i trenerek
- Projektując i prowadząc procesy edukacyjne czy rozwojowe uwzględniaj różnice indywidualne i dbaj o to, by uczestnicy i uczestniczki mieli okazję refleksyjnie korzystać z niedominujących trybów uczenia się. Rozwijaj elastyczność uczenia się i gotowość do przejścia pełnego Cyklu Uczenia się.
- Holistyczny oznacza całościowy. Holizm jest podejściem polegającym na stwierdzeniu, iż całość nie jest równa sumie jej składników. Dobrze więc, gdy szukamy połączeń i zajmujemy się CAŁYM człowiekiem – jego funkcjonowaniem w sferze zawodowej i prywatnej, ponadto wzmagać winien naszą pokorę i uważność. Wprowadzanie zmian w jednej sferze przyniesie efekty też w innych miejscach. Dobrze objąć je refleksją. Pedagogika czy andragogika holistyczna mówią, że nadrzędnym celem rozwojowym jest równomierny rozwój sfery społeczno-moralnej, emocjonalnej, intelektualnej i fizycznej. Zadbaj o to, by zajęcia, szkolenia czy procesy rozwojowe, które prowadzisz uwzględniały osobę w każdej sferze jej funkcjonowania. By ludzie uczyli się, czego mają się nauczyć, a także ucząc się – rozwijali się.
- Pamiętaj, że rozwój wymaga zakwestionowania przyjętych założeń, postaw i schematów myślenia. Osoby uczące się mogą odruchowo stosować mechanizmy obronne lub szukać schronienia w nawykowych sposobach działania, konfrontują się bowiem z paradoksem uczenia się, w ramach którego pojawiające się zwątpienie i niepokój są jednocześnie wymówką usprawiedliwiającą nieuczenie się, jak i siłą napędową procesu nauki. Rozwój integrujący nie jest kwestią usunięcia wątpliwości i niepokoju, a zaangażowania ich w proces uczenia się na głębszym poziomie. Stwórz podczas prowadzonych przez siebie szkoleń przyjazną przestrzeń, by zajmować się wątpliwościami, utknięciem, niemocą i przekształcać je w możliwości rozwoju. Naucz się traktować opór jako krawędź rozwoju, witaj go z nadzieją i pokorą.
- Często bywa tak, że uczestnikami i uczestnikami naszych szkoleń są ludzie, którzy znajdują się w okresie zwanym przez Junga “popołudniem życia”, okresie, który przynosi szansę na przejście od specjalizacji do integracji. Czyli momentu, w którym możemy zwrócić się ku sobie, wyjść poza nasze ograniczenia, zintegrować to, co wcześniej wydawało się nie nasze bądź trudne, szukać rozwoju duchowemu i sensu życia. Warto o tym pamiętać i planować podczas szkoleń, treningów, sesji indywidualnych takie aktywności, które pozwolą twórczo korzystać z tego czasu.
