Dziś prezentujemy szóstą część cyklu, w którym przedstawimy sylwetki prekursorów i prekursorek teorii uczenia się opartego na doświadczaniu (TUOD). Posty powstają na kanwie przetłumaczonej i wydanej przez nas książki “Uczenie na podstawie doświadczania” Alice i Davida Kolbów.
6. Lew Wygotski (1896–1834)
Lew Wygotski, którego wspaniałą, genialnie twórczą karierę zakończyła przedwczesna śmierć, bywa nazywany Mozartem psychologii. Jego twórczość w dziedzinie edukacji cieszy się uznaniem na całym świecie, a jego rozpoznania dotyczące funkcję kultury w rozwoju myśli są fundamentalne dla ideologii wyzwolenia (liberation ideologies), konstrukcjonizmu społecznego (social constructionism) i teorii aktywności (activity theory). Uwaga Wygotskiego kierowała się na historyczny, kulturowy i społeczny uwarunkowania, wpływające na pozostające w relacji ze sobą jednostki. Opisywał on też rolę, jaką pełnią w edukacji NARZĘDZIA KULTURY i doradztwo ze strony lepiej wykształconych członków(-iń) społeczności.
Najbardziej znaną teorią Wygotskiego jest teoria rozwoju wyższego procesu psychologicznego, zwana STREFĄ NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU (SNR). Jest to strefa, w której zachodzi aktywność odpowiedzialna za wystąpienie wyższego rozwoju umysłowego. Definiujeją różnica pomiędzy rzeczywistym poziomem rozwoju osoby uczącej się, określonym na podstawie umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów, a poziomem potencjalnego rozwoju, wytyczanym na podstawie zdolności rozwiązywania problemów pod kierunkiem edukatora(-ki). SNR bazuje na PRAWIE INTERNALIZACJI, zgodnie z którym nowe kompetencje osoby uczącej się mają źródło w sferze interpersonalnej i są stopniowo przenoszone do sfery intrapersonalnej. Tym, co jest internalizowane, są „środki pośredniczące” lub NARZĘDZIA KULTURY, z których najważniejszy jest język. Wygotski opisuje proces łączenia się w bezpośrednim doświadczeniu działania i kontekstu danego problemu, gdzie osoba ucząca się uzyskuje dostęp do szerszego rozumienia edukatora(-ki), a edukator(-ka) zyskuje zrozumienie tego, co rozumie osoba ucząca się. To wspólne zanurzenie się w bezpośrednim doświadczeniu jest wstępem do zastosowania techniki RUSZTOWANIA.
Główną techniką pozwalającą na przejście do wyższych funkcji psychologicznych jest technika RUSZTOWANIA (scaffolding). Tworząc rusztowanie, edukator(-ka) dostosowuje proces uczenia się do indywidualnych potrzeb i poziomu rozwoju osoby uczącej się. Rusztowanie zapewnia strukturę i wsparcie niezbędne do stopniowego przyswajania nowej wiedzy i umiejętności. Sam Wygotski nigdy nie użył terminu “rusztowanie”, stworzył go Jerome Bruner. Technika ta bezpośrednio łączy się z koncepcją SNR – jest to mechanizm wsparcia, który pomaga osobom uczącym się z powodzeniem wykonać dane zadanie w zakresie ich potencjału.
Wygotski dostrzegał znaczenie zabawy dla całościowego procesu uczenia się i rozwoju. W paradygmacie doświadczeniowym zarówno zabawę, jak i uczenie się traktujemy jako jednolity i integralny proces ludzkiego rozwoju. Zabawa jest kluczowym mechanizmem tworzącym rusztowanie zdrowego rozwoju człowieka od wczesnego dzieciństwa do dorosłości.
Każda wyższa funkcja psychiczna zanim stanie się wewnętrzną funkcją psychiczną wcześniej była społeczną relacją między dwojgiem ludzi. Wszystkie funkcje psychiczne są zinternalizowanymi relacjami społecznymi.(L. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne, 1971, Warszawa: PWN)
Rekomendacje dla trenerów i trenerek
Pierwsza rekomendacja, jaką wywieść można z myśli Wygotskiego to ta, by dbać o szukanie optymalnej równowagi między wsparciem i wyzwaniem. Dbajmy o bezpieczeństwo psychologiczne podczas naszych szkoleń po to, by tworzyć przestrzeń uczenia się, w której uczestniczki i uczestnicy prowadzonych przez nas szkoleń mogli podjąć się wyzwań, które przed nimi stawiamy.
Najbardziej kojarzoną z koncepcją strefy najbliższego rozwoju Wygotskiego techniką edukacyjną jest rusztowanie (scaffolding). Tworząc rusztowanie, edukator(-ka) dostosowuje proces uczenia się do indywidualnych potrzeb i poziomu rozwoju osoby uczącej się. Rusztowanie zapewnia strukturę i wsparcie niezbędne do stopniowego przyswajania nowej wiedzy i umiejętności. Wood, Bruner i Ross (1976) opisują sześć funkcji edukatora w procesie budowy rusztowania. Chcielibyśmy podzielić się z Wami krótkim opisem tych zadań. W naszym poczuciu z powodzeniem technikę tę można stosować podczas szkoleń.
- rekrutacja – rozwijanie zainteresowania i uwagi poświęconej zadaniu,
- redukcja stopni swobody – uproszczenie zadania, aby wyeliminować przeciążenie,
- utrzymanie kierunku – dostarczanie wsparcia i motywacji, aby utrzymać uwagę przy zadaniu,
- podkreślanie kluczowych elementów – skupianie się na kluczowych elementach zadania i przekazywanie informacji zwrotnej na ich temat,
- kontrola poziomu frustracji – redukcja stresu i zakłopotania z powodu błędów,
- demonstrowanie – modelowanie rozwiązań, które osoba ucząca się może obserwować i naśladować.
Można by funkcje te przepisać na następujące rekomendacje:
- zachęć uczestników i uczestniczki szkolenia, by zastanowili się, jak mogą skorzystać z danej wiedzy czy rozwinięcia danej umiejętności; jakiemu rodzajowi dyskomfortu mogą zaradzić lub jaką ambicję zrealizować, ucząc się tego, co przywiodło Was na salę szkoleniową; dbaj o to, by wobec proponowanych przez Ciebie aktywności uczestnicy i uczestniczki żywili poczucie celowości, sensowności;
- gdy projektujesz zadanie, a sprawdziłeś(-aś) wcześniej, że to, o czym za chwilę będziecie rozmawiać, co za chwilę będziecie ćwiczyć jest trudne (sprawdzaj to!), zadbaj o to, by sukcesywnie zwiększać trudność zadania – np. menadżerowie mogą ćwiczyć asertywny komunikat najpierw go wypowiadając, a dopiero w następnym kroku reagując na reakcję osoby, do której go wypowiadali;
- zadbaj o to, by feedback, którego komuś udzielasz lub którego udzielić mają pozostałe osoby w grupie był “w punkt” – dotyczył tylko tego aspektu, o którym akurat rozmawiacie;
- zadbaj o to, by uczestnicy i uczestniczki mogli porozmawiać o tym, jak bardzo frustrujące, nienaturalne, dziwaczne jest to, co ćwiczycie; twórz przestrzeń, w której pojawiająca się niewygoda i naturalne w procesie uczenia się wątpliwości będą ugłaśniane, witane z czułością i przekształcane w siłę do uczenia się;
- dostarczaj modelujących przykładów – nie tylko do tego, nad czym pracujecie, ale także do samego procesu uczenia się – że może być wymagający, powodować niedogodności, ale można je wspólnie przezwyciężyć.
